II
NIEDZIELA WIELKIEGO POSTU - ROK A
Czytania
mszalne
PIERWSZE CZYTANIE
Powołanie Abrahama na ojca ludu Bożego
Rdz 12,1–4a
Jahwe nakazuje
Abrahamowi, by opuścił swoją ziemię rodzinną (hen-diadys; dosł.: „wyjdź z
twojej ziemi rodzinnej i z domu twego ojca"; por. podobne wyrażenie w
11,28). Osiedlenie się w Charanie (11,31) miało się dla Abrahama zakończyć
podobnie jak dla narodów w 11,8-9 - dalszą migracją. Tutaj jednak wędrówka
Abrahama nie rozpoczyna się za sprawą „rozproszenia" dokonanego przez
Jahwe, lecz z powodu bezpośredniego powołania „do kraju, który ci ukażę".
2-4. Abraham otrzymuje siedem błogosławieństw -
wszystkie one są przejawem przychylnego nastawienia Bożego, które poprawia
życie jego samego i jego rodziny.
”staniesz się błogosławieństwem”: ludzie będą
wskazywali na niego jako na przykład błogosławieństwa, np. 48,20; słowa te mają
to samo znaczenie co w. 3 „przez ciebie będą otrzymywały błogosławieństwo ludy
całej ziemi" (z gramatycznego punktu widzenia powinno być raczej „w tobie
wszystkie rodziny będą błogosławione").
12,1. Dom ojca. W starożytnym świecie tożsamość
człowieka określano na podstawie przynależności do domu ojca. Gdy głowa domu
umierała, jego dziedzic obejmował tytuł i wszystkie obowiązki zmarłego.
Znaczenie człowieka określały również ziemie i posiadłości przodków.
Opuszczając dom ojca, Abraham zrezygnował zatem z dziedzictwa i prawa do
rodzinnego majątku.
12,1. Obietnice
przymierza. Ziemia, rodzina i dziedzictwo były najważniejszymi elementami
starożytnego społeczeństwa. Dla rolników i pasterzy ziemia stanowiła źródło
utrzymania. Dla mieszkańców miast ziemia określała polityczną tożsamość.
Potomkowie oznaczali przyszłość. Dzieci troszczyły się o starych rodziców i przedłużały
linię rodu. Urządzały rodzicom godny pochówek i czciły imiona przodków. W
niektórych kulturach bliskiego wschodu posiadanie dzieci uważano za istotne dla
zapewnienia sobie wygodnej egzystencji w zaświatach. Gdy Abram zrezygnował ze
swojego miejsca w domu ojca, wyrzekł się tego bezpieczeństwa. Przetrwanie,
tożsamość, przyszłość i bezpieczeństwo złożył w ręce Pana.
PSALM RESPONSORYJNY
Refren: Mamy
nadzieję w miłosierdziu Pana.
Ps 33,4–5.18–19.20 i 22
Ps 33. Hymn.
Struktura:
ww. 1-3
(wstępna zachęta do wielbienia Boga);
ww. 4-9
(stwórcze słowo Boże);
ww. 10-15 (Bóg
jest Władcą narodów na ziemi);
ww. 16-19
(tylko Bóg jest Zbawcą);
ww. 20-22 (zakończenie).
1. Wstęp przypomina Ps 32,11.
3. ”pieśń nową”: Pewne ryty określały, że trzeba
używać „nowych" rzeczy (por. 1 Sm 6,7; 2 Sm 6,3); analogicznie należałoby
ofiarować Bogu „nową pieśń" chwały (por. Ps 96,1; 98,1; Ap 14,3).
13-19. Znikomość istot ludzkich widoczna z miejsca,
gdzie przebywa Bóg (por. Iz 40,22). Tylko Bóg jest obiektem godnym ludzkiego
zaufania.
17. ”W koniu”: Nie chodzi o środek komunikacji, lecz
wykorzystanie go w czasie wojny.
18. Por. Ps 34,16. Temat wszechwidzącego Boga został
wprowadzony w ww. 13-15. Ten sam Bóg, którego „oczy są nad" wszystkimi
ludźmi, jako ich najwyższy sędzia, patrzy na swoich wiernych również ze
współczuciem.
DRUGIE CZYTANIE
Bóg nas powołuje i oświeca
Czytanie z Drugiego Listu św. Pawła Apostoła do
Tymoteusza
2 Tm 1,8b–10
Uczniów
zachęcano, by wstępowali w ślady swoich nauczycieli. Pawiowe cierpienia dotyczą
tutaj szczególnie jego uwięzienia i zbliżającej się egzekucji.
”On nas wybawił”: Przeważnie u Pawła zbawienie jest
wydarzeniem przyszłym (ale zob. Rz 8,24-25).
”nie na podstawie naszych czynów(...) w Chrystusie
Jezusie”: Typowe dla Pawła zapatrywanie (zob. Rz 9,11; Ga 2,16; por. Ef 2,8-9).
”przed wiecznymi czasami”: Zob. Tt 1,2.
”pojawienie się naszego Zbawiciela”: Zob. komentarz do
Tt 1,4; 2,11.13.
”który przezwyciężył śmierć”. W 1 Kor 15,26 zostało to
przedstawione jako wydarzenie przyszłe.
ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Chwała Tobie, Królu wieków
Mt 17,7
EWANGELIA
Przemienienie Pańskie
Mt 17,1–9
Fragment ten zawiera tak wiele aluzji do Boga,
objawiającego swoją chwałę Mojżeszowi na górze Synaj, że większość starożytnych
czytelników żydowskich z pewnością, by to uchwyciła.
1. ”Po sześciu dniach”: Por. Wj 24,13-16, gdzie Bóg
objawił się Mojżeszowi po sześciu dniach; Pwt 16,13-15 - ostatni dzień Święta
Namiotów.
”Piotra, Jakuba i brata jego Jana”: Tych trzech
ponownie pojawi się w scenie w ogrodzie Getsemani (Mt 26,37).
”na górę wysoką”: Góra jest symbolem objawienia, swego
rodzaju galilejską górą Synaj, a zatem raczej górą Karmel niż tradycyjnie
wskazywaną górą Tabor lub bardziej odpowiadającą wyglądem górą Hermon; dokładna
lokalizacja nie jest istotna.
2. W niektórych pismach żydowskich, podobnie jak Jezus
tutaj, opisywane są chwalebne anioły lub zmartwychwstali sprawiedliwi.
Najbardziej wyrazista wzmianka na temat przemiany ludzkiego wyglądu w
uwielbioną postać znajduje się w Wj 34,29, gdzie twarz Mojżesza zaczyna
promieniować chwałą z powodu objawienia, jakiego Bóg mu udzielił.
”przemienił się”: Motyw metamorfozy często pojawiał
się w literaturze klasycznej (por. Owidiusz, Metamorfozy), dlatego Łukasz
uznał, iż lepiej będzie nie używać tego terminu. Nie odgrywa on istotnej roli w
całym wydarzeniu,
”jak słońce”: Jezus przemienił się w świetlistą
postać; Jego jaśniejąca postać mogła być widziana przez uczniów. To stanowi
centralną myśl fragmentu (por. Wj 34,29.35).
3. Żydzi oczekiwali na powrót Eliasza i Mojżesza u
kresu czasów. Obaj (Wj 24,15-16; 1 Krl 19,8) słuchali Boga, przemawiającego do
nich na górze Synaj (zwanej także Horebem).
”Mojżesz i Eliasz”: Wielcy prorocy Boży ST, obaj
związani z tradycją Synaju-Horebu, reprezentujących odpowiednio prawo i
proroków (galilejskich wędrownych cudotwórców).
4. Izraelici mieszkali w namiotach na pustyni, gdy
przebywała pośród nich Boża obecność i chwała.
”Panie”: Mateusz poprawnie tłumaczy Markowe rabbi,
które w Mk nie oznacza żydowskiego nauczyciela, lecz sięga do dawniejszego
aram. znaczenia (dosłownie „mojego wielkiego"), będącego wyrażającym
szacunek zwrotem, za pomocą którego zwracano się do Boga, aniołów i ziemskich
władców,
”trzy namioty”: Niewątpliwie nawiązanie do żydowskiego
Święta Namiotów, Kuczek czy Szałasów (w znaczeniu Sukkot, „szałasy"; Kpł
23,42; Ne 8,14-18). Tło liturgiczne stanowi wskazówkę do zrozumienia całego
wydarzenia.
5. Obłok chwały zasłonił górę w Wj 24,15 i przybytek w
Wj 40,34 (to samo greckie słowo użyte przez Mateusza pojawia się w LXX w
wersecie Wj 40,35). Do biblijnych aluzji zawartych w Mt 3,17 należy motyw
głosu, który nawiązuje do Pwt 18,15: Kiedy pojawi się prorok podobny
Mojżeszowi, „Jego słuchajcie".
”obłok świetlany”: Oznacza obecność Bożą, szekinę,
obłok, w którym ludzie spotykają i słyszą Boga; zob. czarną chmurę w mozaice w
synagodze Bet Alfa, stanowiącą widzialny obraz obecności Boga (zob. E.L. Sukenik, The Ancient Synagogue of Beth Alpha
[Jerusalem, 1932]).
”To jest mój Syn umiłowany”: Do Markowej aluzji do Ps
2,7 i Pwt 18,15 Mateusz dodał odnośnik do Iz 42,1. Jezus został nazwany Synem
Bożym, cierpiącym Sługą i prorokiem na podobieństwo Mojżesza. Prawo, Prorocy i Księgi
Mądrościowe składają świadectwo o Jezusie.
6-8. Lęk uczniów był charakterystyczną reakcją ludzi
ze Starego Testamentu i późniejszej tradycji żydowskiej, którzy doświadczyli
Bożego objawienia.
6. ”bardzo się zlękli”: Mateusz ukazuje ich lęk jako
reakcję na Boże polecenie, nie zaś na samą wizję (jak w Mk).
7. ”dotknął ich”: Dotyk Jezusa przezwycięża lęk
uczniów i być może wyraża konsekrowanie do dalszej służby.
8. ”tylko samego Jezusa”: Mojżesz i Eliasz zniknęli:
ich rola została pomniejszona w kontekście pełnego objawienia w Jezusie.
9. ”widzeniu”: Określając przemienienie widzeniem
Mateusz daje wskazówkę co do natury tego wydarzenia: niektórzy uważali je za
wizję Piotra gdy badał Pisma w czasie Święta Namiotów, dzięki której objawiono
mu rolę Jezusa. Ujmując tę opowieść jako uzewnętrznienie wydarzenia duchowego
nie można określić czy miało ono miejsce przed, czy po wydarzeniach Wielkanocy.
Należy zwrócić uwagę na widoczne apokaliptyczne wpływy Dn 8,17; 10,9-10.
Połączenie tego wydarzenia z powołaniem chrześcijanina pojawia sie w Rz 12,12;
2 Kor 3,18; por. 2 P 1,16-18; 2 Tm 1,8.10.11.
