X ZJAZD GNIEŹNIEŃSKI
EUROPA NOWYCH POCZĄTKÓW Wyzwalająca moc
chrześcijaństwa
11-13 marca 2016 r.
DRZWI GNIEŹNIEŃSKIE
Nawiedzając katedrę pod
wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej
Maryi Panny i świętego Wojciecha [1]
w Gnieźnie przechodzimy przez drzwi
Gnieźnieńskie [2]jest
to jeden z najważniejszych zabytków sztuki romańskiej w Europie. Drzwi wykonane
zostały Polsce w XII wieku i odlane w brązie. Fundatorem i autorem programu
ikonograficznego był przypuszczalnie arcybiskup
Jan z Brzeźnicy lub jego następca Zdzisław,
zwany Zdziszkiem[3]. Po oględzinach
kanonik Ignacy Polkowski w XIX wieku odczytał inskrypcje, że na drzwiach
głównych wykonawcą drzwi był pochodzący z Francji albo z Włoch mistrz Piotr.
Zatrzymajmy się na skrzydłach drzwi jak dostrzeżemy drzwi są różnej wielkości lewe
wys. 328 x szer. 84 cm i prawe 323 x 83 cm). Odlane są z brązu metodą wosku
traconego lewe, bardziej wypukłe w całości, a prawe w 24 częściach i zlutowane.
W obu skrzydłach wmontowano kołatki w
kształcie lwich głów z pierścieniami. Zauważymy też że w niektórych
miejscach widoczne są pęknięcia spowodowane upadkami czy uderzeniami, oraz
spawania i nadlewy powstałe podczas napraw. Ślady po kołkach wskazują na to, że
metalowe drzwi były pierwotnie przymocowane do drzwi drewnianych. Dokonane badania
pozwalają przypuszczać, że drzwi wykonano na miejscu za czasów Mieszka Starego około 1175 roku.[4]
Przyjrzyjmy się strukturze drzwi które składają się na 18 prostokątnych kwater [5]
po 9 na każdym skrzydle, które ukazują płaskorzeźbione sceny z życia świętego
Wojciecha Kwatery zestawiono w ten sposób, że należy oglądać najpierw lewą
stronę od dołu ku górze. I tak strona lewa przedstawia żywot świętego Wojciecha
do chwili przybycia na ziemie polskie. Potem powinniśmy oglądać , od góry do
dołu, prawą stronę, gdzie jest wyobrażona działalność misyjna Świętego. Narracja
rozpoczyna się u dołu lewego skrzydła i kończy na dole prawego. Scena pierwsza
osnuta jest wokół narodzin świętego
Wojciecha, druga przedstawia ofiarowanie chorego Wojciecha w Kościele w
Libicach, trzecia prezentuje oddanie Wojciecha na naukę do szkoły katedralnej w
Magdeburgu, czwarta pokazuje Świętego zatopionego w samotnej modlitwie, piąta
to wyniesienie Wojciecha na tron
biskupi, szósta odnosi się do egzorcyzmów
Świętego nad opętanym, siódma przedstawia objawienie się Chrystusa
Świętemu podczas snu, a w związku z tym upomnienie przez Wojciecha czeskiego księcia Bolesława II Pobożnego[6],
aby nie oddawać chrześcijan w niewolę za długi, dziewiąta to cud z dzbankiem
podczas jego pobytu na Awentynie.
Prawe skrzydło [7]drzwi
to sceny w całości poświęcone polskiemu epizodowi życia Świętego, a
przedstawiają następujące sceny: dziesiąta – przybycie Wojciecha do kraju Prusów, jedenasta – chrzest Prusów, dwunasta – kazanie, trzynasta – ostatnią
Mszę, czternasta – męczeństwo,
piętnasta – wystawienie zwłok, szesnasta – wykupienie
zwłok przez króla Bolesława Chrobrego[8],
siedemnasta – przeniesienie relikwii
świętego z Prus do Gniezna[9],
osiemnasta pokazuje złożenie do grobu
ciała Świętego. Tu warto zwrócić uwagę na charakterystykę sceny że można
odczytywać także w linii poziomej. W ten sposób na przykład: narodziny
Wojciecha dla świata doczesnego łączą się z narodzinami dla nieba, a podjęcie
obowiązków duszpasterskich, usymbolizowane w pastorale, dopełnia ofiara z
życia. Sceny otoczone są bordiurami, na których głównymi elementami są wici
roślinne z odgałęzieniami i wplecionymi w nie różnymi motywami. Zostały tam
umieszczone postacie ludzkie, gady, twory fantastyczne, ptaki i takie zwierzęta
jak pies, wiewiórka, zając, kozioł i jeleń. Wśród osiemdziesięciu pięciu
rozgałęzień wici rozmieszczono sześćdziesiąt cztery wyobrażenia zoomorficzne. Drzwi
Gnieźnieńskie w roku jubileuszowym Miłosierdzia, a który ogłosił papież
Franciszek [10] pełnią
funkcję Bramy Miłosierdzia
Jacek Źróbek
[1] Katedra
Gnieźnieńska
[2] Drzwi
Gnieźnieńskie – zabytek romański ostatnia dekada XII wiek
[3]
Fundatorzy arcybiskup Jan z Brzeźnicy lub jego następca Zdzisław
[4] Mieszko
Stary – 1175 rok
[5]
Płaskorzeźby to kwatery ukazujące żywot Świętego Wojciecha
[6] Upomnienie
przez Wojciecha czeskiego księcia Bolesława II Pobożnego
[7] Prawe
skrzydło to epizody poświęcone Polskiej części życia Świętego Wojciecha
[8] Wykupienie
zwłok przez króla Bolesława Chrobrego
[9] Przeniesienie
relikwii świętego z Prus do Gniezna
[10] Rok
Miłosierdzia ogłoszony przez papieża Franciszka
