DRZWI GNIEŹNIEŃSKIE

X ZJAZD GNIEŹNIEŃSKI

EUROPA NOWYCH POCZĄTKÓW Wyzwalająca moc chrześcijaństwa

11-13 marca 2016 r.

DRZWI GNIEŹNIEŃSKIE

Nawiedzając katedrę pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i świętego Wojciecha [1] w Gnieźnie przechodzimy przez drzwi Gnieźnieńskie [2]jest to jeden z najważniejszych zabytków sztuki romańskiej w Europie. Drzwi wykonane zostały Polsce w XII wieku i odlane w brązie. Fundatorem i autorem programu ikonograficznego był przypuszczalnie arcybiskup Jan z Brzeźnicy lub jego następca Zdzisław, zwany Zdziszkiem[3]. Po oględzinach kanonik Ignacy Polkowski w XIX wieku odczytał inskrypcje, że na drzwiach głównych wykonawcą drzwi był pochodzący z Francji albo z Włoch mistrz Piotr. Zatrzymajmy się na skrzydłach drzwi jak dostrzeżemy drzwi są różnej wielkości lewe wys. 328 x szer. 84 cm i prawe 323 x 83 cm). Odlane są z brązu metodą wosku traconego lewe, bardziej wypukłe w całości, a prawe w 24 częściach i zlutowane. W obu skrzydłach wmontowano kołatki w kształcie lwich głów z pierścieniami. Zauważymy też że w niektórych miejscach widoczne są pęknięcia spowodowane upadkami czy uderzeniami, oraz spawania i nadlewy powstałe podczas napraw. Ślady po kołkach wskazują na to, że metalowe drzwi były pierwotnie przymocowane do drzwi drewnianych. Dokonane badania pozwalają przypuszczać, że drzwi wykonano na miejscu za czasów Mieszka Starego około 1175 roku.[4] Przyjrzyjmy się strukturze drzwi które składają się na 18 prostokątnych kwater [5] po 9 na każdym skrzydle, które ukazują płaskorzeźbione sceny z życia świętego Wojciecha Kwatery zestawiono w ten sposób, że należy oglądać najpierw lewą stronę od dołu ku górze. I tak strona lewa przedstawia żywot świętego Wojciecha do chwili przybycia na ziemie polskie. Potem powinniśmy oglądać , od góry do dołu, prawą stronę, gdzie jest wyobrażona działalność misyjna Świętego. Narracja rozpoczyna się u dołu lewego skrzydła i kończy na dole prawego. Scena pierwsza osnuta jest wokół narodzin świętego Wojciecha, druga przedstawia ofiarowanie chorego Wojciecha w Kościele w Libicach, trzecia prezentuje oddanie Wojciecha na naukę do szkoły katedralnej w Magdeburgu, czwarta pokazuje Świętego zatopionego w samotnej modlitwie, piąta to wyniesienie Wojciecha na tron biskupi, szósta odnosi się do egzorcyzmów Świętego nad opętanym, siódma przedstawia objawienie się Chrystusa Świętemu podczas snu, a w związku z tym upomnienie przez Wojciecha czeskiego księcia Bolesława II Pobożnego[6], aby nie oddawać chrześcijan w niewolę za długi, dziewiąta to cud z dzbankiem podczas jego pobytu na Awentynie.

Prawe skrzydło [7]drzwi to sceny w całości poświęcone polskiemu epizodowi życia Świętego, a przedstawiają następujące sceny: dziesiąta – przybycie Wojciecha do kraju Prusów, jedenasta – chrzest Prusów, dwunasta – kazanie, trzynasta – ostatnią Mszę, czternasta – męczeństwo, piętnasta – wystawienie zwłok, szesnasta – wykupienie zwłok przez króla Bolesława Chrobrego[8], siedemnasta – przeniesienie relikwii świętego z Prus do Gniezna[9], osiemnasta pokazuje złożenie do grobu ciała Świętego. Tu warto zwrócić uwagę na charakterystykę sceny że można odczytywać także w linii poziomej. W ten sposób na przykład: narodziny Wojciecha dla świata doczesnego łączą się z narodzinami dla nieba, a podjęcie obowiązków duszpasterskich, usymbolizowane w pastorale, dopełnia ofiara z życia. Sceny otoczone są bordiurami, na których głównymi elementami są wici roślinne z odgałęzieniami i wplecionymi w nie różnymi motywami. Zostały tam umieszczone postacie ludzkie, gady, twory fantastyczne, ptaki i takie zwierzęta jak pies, wiewiórka, zając, kozioł i jeleń. Wśród osiemdziesięciu pięciu rozgałęzień wici rozmieszczono sześćdziesiąt cztery wyobrażenia zoomorficzne. Drzwi Gnieźnieńskie w roku jubileuszowym Miłosierdzia, a który ogłosił papież Franciszek [10] pełnią funkcję Bramy Miłosierdzia

Jacek Źróbek

---

[1] Katedra Gnieźnieńska

[2] Drzwi Gnieźnieńskie – zabytek romański ostatnia dekada XII wiek

[3] Fundatorzy arcybiskup Jan z Brzeźnicy lub jego następca Zdzisław

[4] Mieszko Stary – 1175 rok

[5] Płaskorzeźby to kwatery ukazujące żywot Świętego Wojciecha

[6] Upomnienie przez Wojciecha czeskiego księcia Bolesława II Pobożnego

[7] Prawe skrzydło to epizody poświęcone Polskiej części życia Świętego Wojciecha

[8] Wykupienie zwłok przez króla Bolesława Chrobrego

[9] Przeniesienie relikwii świętego z Prus do Gniezna

[10] Rok Miłosierdzia ogłoszony przez papieża Franciszka