NA
SZLAKU SŁOWACKIM – BRATYSŁAWA SZÉCHENYI ISTVÁN WĘGIERSKI ODNOWICIEL
Spacerując ulicami Bratysławy odkryjemy kilka tablic
pamiątkowych postaci związanych z miastem czy Europą środkową. Mojej uwadze zwróciła
tablica poświęcona generałowi István Széchenyi.[1]
 |
| tablica poświęcona Grafowi Szechenyi Istvan w Bratysławie |
Kim była ta postać?
Historia Istvána rozpoczyna się 21września 1791 w
Wiedniu ,urodzony jako najmłodszy z sześciorga dzieci hrabiego Ferenca
Széchényi. [2]
Rodzina wywodząca się z Węgier ,arystokratyczna . Zatrzymajmy się na chwilę na
ojcu Ferencie urodzony w królestwie Węgierskim i cesarstwie Austriackim w
wiosce Fertőszéplak znajdującym się na północno-zachodnich rubieżach Węgier w
hrabstwie Győr-Moson-Sopron w bliskości granicy Austrii i Słowacji.
Hrabia
Ferenc zakłada w 1802 roku Węgierską Bibliotekę Narodową i Muzeum Narodowego w
Budapeszcie . Biblioteka nosi nazwę biblioteki narodowej Széchényi. Széchényi
podróżował po świecie, kupując węgierskie książki, które ofiarował narodowi.
W następnym roku biblioteka publiczna została otwarta w
Peszcie. Przykład Széchényi zaowocował ogólnokrajowym ruchem darowizn książek
do biblioteki. 13 grudnia 1820 roku w Wiedniu umiera. Niewątpliwie ojciec i
matka Julianna Festetics of Tolna mieli wpływ na młodego Istvána, który
rozpoczyna swoją karierę wojskową jako kawalerzysta przeciw Napoleonowi
Bonaparte, gdy nie awansowano go do rangi majora, porzucił wojsko i poświęcił
się całkowicie odnowie narodu węgierskiego.
Dzieciństwo spędził w Nagycenku i
Wiedniu.
Tam też pobierał nauki przez prywatnych nauczycieli w
domu rodzinnym Nagycenk pod kierunkiem ojca, ale zdał egzaminy w instytucjach
publicznych. Zagrożenie ze strony Napoleona i ważące losy imperium Austriackie
od 1796 roku. Powodują że 17 István zostaje wysłany przez ojca do wojska w 1808
roku. Uczestnicząc w bitwach umacnia swoją karierę wojskową .
W czasie bitwy w
Wirtembergii [3]
7 kwietnia 1809 roku István Széchenyi otrzymuje awans do stopnia porucznika w
pułku huzarów. Kilka bitew dla młodego Istvána miało znaczenie, generał Meskó
wysłał podpułkownika Grafa Széchenyi z jego sztabu w bitwie o Rabb [4] w 1809 roku do arcyksięcia
Józefa, dziennikarza, w nocy 14 czerwca. " Széchenyi wziął łódź nad
Dunajem, unikając złapania w ręce Francuzów i dotarł do obozu arcyksięcia. Najważniejsza
bitwa, która przeważyła szalę przegranej Napoleona była w Lipsku [5] zwana ,,Bitwą narodów”.
Jest wieczór z 16 października 1813 roku rada wojskowa sojuszników decyduje że 18
października o skoordynowanym i dalekosiężnym ataku na okrążoną armię Napoleona.
Niezbędna była idealna koordynacja pomiędzy różnymi oddziałami. Ofensywę ataku
rozpoczął książę Karl Philipp Schwarzenberg [6] feldmarszałek Austriackiej
armii.
Stacjonującej w miejscowości Rötha na południe od Lipska.
Na zamku Rötha był obecny car Aleksander I Pawłowicz
(Romanow) [7] i cesarz Austriacki
Franciszek
II (I) Habsburg. [8]
Młody Széchenyi zaproponował przekazanie porządku ataku feldmarszałkowi polnemu
dowódzcy pruskiemu Gebhard Leberecht von Blücher (Gebhard Leberecht
Fürst Blücher von Wahlstatt), który stacjonował na północ od miasta, a
następnie do innych dowódców wojsk sprzymierzonych. Wieczorem 16 października
opuścił miasto na koniu. Po niebezpiecznej jeździe okrążył Lipsk od zachodu i
dotarł do obozu generała Blüchera o świcie 17 października. Széchenyi zmienił
konia i wrócił na rozkaz Blüchera do Breitenfelda, by poinformować
Jean-Baptiste Julesa Bernadotte'a, Generalissimo z armii północy. Rankiem 18
października wrócił do obozu Schwarzenbergów. Po tym zdarzeniu Szechenyi został
awansowany do stopnia kapitana pierwszej klasie kawalerii i odznaczony orderem
świętego Vladimira [9]
przez cara Aleksandra I z Rosji.
Kolejne odznaczenie otrzymuje 1814 roku jako pruskie
odznaczenie wojskowe za zasługi i biały krzyż na Order Świętych Maurycego i
Łazarza. [10]
Kilka razy został ranny na polu bitwy.
Ostatnia bitwa jaką István Széchenyi
stoczył była pod Tolentino.
Jest 2 maja 1815 roku oddziały dowodzone przez
Széchenyi rozproszyły osobistą straż Joachima Murata.
Został odznaczony małym krzyżem orderu świętego Ferdynanda.
[11]
15 lutego 1826 roku ostatecznie podejmuje decyzje o
opuszczeniu armii wtedy też zostaje odznaczony Krzyżem Wojskowym Austrii.
Niewątpliwe kariera wojskowa Széchenyi dała możliwości podróżowania i
kształtowania swojego charakteru, ale i studiowanie literatury i sztuki
starożytnej Grecji i Włoskiej.
W maju 1825 roku został mianowany szambelanem
delegacji, który reprezentował cesarza Franciszka I Habsburga do ceremonii koronacji
Karola X w katedrze Reims.
Porzucając karierę wojskową swoją rolę odkrywa w
polityce i przedsiębiorczości.
Swoją nową drogę rozpoczyna jako odnowiciel
narodowy w Węgierskiego ruchu liberalnego, ostatecznie w latach czterdziestych
utracił przywództwo na rzecz Lajosa Kossutha.
Idąc w ślady ojca i pod wpływem
Jeremy Benthama i Adama Smitha od 1825 roku zakłada Węgierską Akademię Nauk. [12]
Széchenyi w obliczu oporu
węgierskich powiatów Metternich musiał wezwać sejm po trzynastu latach przerwy.
Sesja parlamentarna rozpoczęła się pełnym patriotycznym zapałem jest 3
listopada 1825 roku w Pozsony dzisiejsza Bratysława. Széchenyi stał się symboliczną
postacią epoki reform Węgier.
W swoim przemówieniu zaproponował utworzenie
Węgierskiej Akademii Nauk i zaoferował 60 000 forintów.
To zwołanie zapoczątkowało
erę reform do 1848 roku.
Niewątpliwie István Széchenyi jako wybitny polityk dla
Węgier był wielkim odnowicielem .
Czy tylko był politykiem?
Gdy poznamy tą postać to możemy dowiedzieć że był też
wybitnym przedsiębiorcą, ale i autorem książek społeczno-ekonomicznych.
Zatrzymajmy się na chwilę na roli przedsiębiorcy.
Wśród projektów, których był inicjatorem to połączenie i
zbudowanie pierwszego mostu pomiędzy Budą i Pesztem -Most Széchenyiego –
węgierski Széchenyi Lánchíd. [13]
Tu warto zwrócić uwagę że
każdy na moście płacił myto, nawet arystokracja.
Inne projekty to rozwiązywanie
struktury transportowej i wspierał
żeglugę parową. Jego projekty dały prace nad uregulowaniem Dunaju i Cisy.
Powodzie jakie nawiedzały równinę wielki Alföld powodując straty materialne i
ludzkie przyczynia się do powstania projektu deweloperskiego zaprojektowanego
przez inżyniera Pála Vásárhelyi, którego prace rozpoczęły się 27 sierpnia 1836
roku.
Co dało regulację Cisy. [14] Zmniejszono wtedy długość
rzeki, wykopując nowe koryto rzeki o długości 136 kilometrów. Zbudowano martwą
rzekę o długości prawie 600 kilometrów i zwiększono nachylenie rzeki.
Innym
projektem był zbudowany pierwszy młyn parowy.
W 1836 roku Széchenyi poślubił Hrabinę Crescent (Louise)
Seilern-Aspang (wdowę Zichy)
Rodzina liczyła dwóch synów i córkę: Béla , Ödön,
Júlia.
Kolejna działalność Széchenyi to autorska jako pisarz głównie z
problemów społeczno –ekonomicznych.
Były to książki: Kredyt-Hitel to krytykowanie
Austriacką politykę celną.
Inna książka to Światło -Világ jest to propozycja
reform, obejmująca reformę prawa cywilnego i podatkowego.
Wiosna ludów i
powstanie Węgierskie w 1848 /1849 przyczyniło się do załamania nerwowego.
Końcówkę życia spędził w domu opieki psychiatrycznej w Döbling- dzisiejsza
dzielnica Wiednia.
8 kwietnia 1860 roku odbiera sobie życie.
Dla mieszkańców
Węgier István Széchenyi to wybitny odnowiciel narodowy doskonały ekonom polityk
i przedsiębiorca.
[1] István Széchenyi-
wojskowy , polityk przedsiębiorca
arystokrata węgierskiego pochodzenia
urodzony 21 wrzesień 1791 w
Wiedniu zmarł 8 kwietnia 1860 roku w Döbling
[2] Ferenca Széchényi-
ojciec hrabia arystokrata urodzony w wiosce Fertőszéplak , założyciel Węgierskiej Biblioteki Narodowej i muzeum
Narodowego w Budapeszcie 13 grudnia 1820
w Wiedniu umiera
[3] Bitwa pod
Wirtembergią -7 kwietnia 1809 rok
[4] Bitwa pod Rabb – 14 czerwiec 1809 rok
[5] Bitwa pod Lipskiem
– zwana Bitwą narodów – 16- 18 – październik 1813 rok pokonanie wojsk
Napoleoński
[6] Karl Philipp
Schwarzenberg –książę Austriacki feldmarszałek austriackiej armii
[7] Aleksander I
Pawłowicz (Romanow) car Rosji
[9] Order świętego Vładimira odznaczenie wojskowe Rosyjskie
[10] Order Świętych
Maurycego i Łazarza – odznaczenie Pruskie
[11] order świętego
Ferdynanda odznaczenie Włoskie
[12] Węgierska Akademia
Nauk – powstanie 1825roku 3 listopada na sesji parlamentarnej w Pozsonach
dzisiejszej Bratysławie István Széchenyi inicjuje założenie akademii
[14] Układ Cisy
- regulacja rzeki Cisy 27 sierpnia 1836
projekt inżyniera Pála Vásárhelyi budowa István Széchenyi
