Gdańsk - dziś

NA SZLAKU POMORSKIM –GDAŃSKIE KOŚCIOŁY BAZYLIKA MARIACKA

NA SZLAKU POMORSKIM –GDAŃSKIE KOŚCIOŁY BAZYLIKA MARIACKA

Co wyróżnia Gdańsk?(zobacz też)

 Zatrzymując się na szlaku Pomorskim[1] w Gdańsku [2] to turyści zawsze kierują na starówkę. W bliskości starówki położony jest na placu między ulicami Piwną i Chlebnicką, a Świętym Duchem znajduje się wysoki budynek, jest to bazylika Mariacka [3] pod wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. W latach 1572-1945 [4] pełniła funkcje kościoła katolickiego i ewangelickiego. Potężny budynek zbudowany z cegły jest trzecim kościołem w świecie pod względem objętości. 

Ta ciekawa sylwetka wyróżnia się, tworząc dominująca panoramę Gdańska. Historia świątyni rozpoczyna się w latach 1346-1506[5] kiedy była budowana, stylem odwołuje się do gotyku ceglanego[6]. Nawiedzając świątynię zobaczymy historyczną formę architektoniczną i bogaty wystrój wnętrza, które tworzą liczne dzieła średniowieczne[7], a są to: Piękna Madonna Gdańska, Pieta, Ołtarz Koronacji Marii, Ołtarz świętej Barbary, tablica dziesięciorga przykazań, zegar astronomiczny, oraz dzieła nowożytne to: zespół obrazów i epitafiów XVI-XVIII stuleci.

Jaka była historia początków tego kościoła czy wcześniej był tam jakiś kościół?

Badania archeologiczne nie do końca potwierdziły śladów wcześniejszego kościoła drewnianego ,ale przypuszcza się że został wzniesiony przez księcia Świętopełka II Wielkiego[8]. Dawna tradycja odwołuje się do przekazów z 1243 że był rokiem rozpoczęcia budowy świątyni jako drewnianego kościoła. Początki budowy gotyckiego kościoła rozpoczynają  się na mocy przywileju nadanemu miastu w 1342 roku przez wielkiego mistrza krzyżackiego Ludolfa Kóniga[9]. 23 marca 1343 położono pierwszy kamień węgielny, który zobaczymy przy wejściu do zakrystii[10], a mówi tak:

"Anno Domini MCCCXLIII ... proxima feria sexta post Letare positus est primus lapis muri ecclesie beate virginis Marie cuius dedicatio celebrabitur dominica proxima post festum nativitatis Marie".

Ciekawostką jest to że budowę kościoła rozpoczęto równolegle dwóch stron –wschodniej i zachodniej. Od strony zachodniej widnieje niska dwukondygnacyjna wieża –dzwonnica z masywnymi przyporami.

Warto tu dodać że pieczę nad budową świątyni sprawowali Gdańscy mieszkańcy. Budowę kościoła zakończono 1360-1361.

 Jak wyglądało prezbiterium ?

Pierwotnie prezbiterium było jednonawowe, po przeróbkach staje się trójnawym transeptem o układzie halowym. Wschodnia część budynku wraz zewnętrznym murem halowym transeptu i prezbiterium wzniesiono w latach 1379-1400, a były prowadzone przez mistrza murarskiego Henryka Ungeradina [11]–budowniczego też ratusza głównego.

Lata 1424-1447 to rozbudowa transeptu i prezbiterium i zamknięcie pokryciem dachu. Kolejna przebudowa zaczęła się w latach 1466 podwyższając wieżę i sygnaturkę na skrzyżowaniu naw.

Warto też zwrócić uwagę na potężne okna jest ich aż 37 .

 Gdy przyglądać odkryjemy w dużej przestrzeni znajduje się 29 kaplic.

 1498-1502 świątynia została przykryta sklepieniem gwiaździstym,

sieciowym i kryształowym konstruktorem był Henryk Hetzel [12].

28 lutego 1502 roku wprawiono ostatnie sklepienie. W 1518 roku przy kościele powstaje plebania. Czas reformacji w 1517 dociera do Gdańska. Pierwsze nabożeństwo protestanckie [13] w farze Mariackiej miało miejsce w 1529 – do 1572 roku główny ołtarz służył katolikom.

Ciekawostką tej świątyni jest akceptowanie proboszczów katolickich przez gminę luterańską. W XVII wieku obok kościoła Mariackiego powstaje kaplica królewska dla katolików. Istotną rolę w tworzeniu życia i wspólnoty kościelnej był patrycjat Gdański[14], który włączał się przez liczne darowanie dzieł sztuki. Wśród postaci możemy też dowiedzieć się, że ubiegał się na stanowisko kapelmistrza kościoła Mariackiego Johann Sebastian Bach[15], który wysłał list 28 października 1730 do swojego przyjaciela z młodych lat Erdmanna. W telegraficznym skrócie została opowiedziana historia kościoła. Gdy już poznaliśmy tworzoną wspólnotę kościoła Mariackiego.

Zajrzyjmy do wnętrza dziedzictwa Gdańska i bazyliki.

 Obserwując posadzkę - zobaczymy wiele płyt nagrobkowych.

Na jednej z map po bazylice zobaczymy plany płyt nagrobkowych i tu można wywnioskować, że bazylika to wielka nekropolia w której pochowane są aż 5 tysięcy osób. Wnętrze jest jednolite wysokości naw. Ośmioboczne filary dźwigają sklepienia żeber charakterystyczne dla gotyku. Jak pisałem wcześniej cenne zabytki pochodzą z okresu Luterańskiego zobaczymy tam malarstwo i rzeźby gotyckie, manierystyczne i barokowe. Monumentalny zespół zabytkowy- to nowożytne nagrobki posadzkowe epitafia obrazkowe i totenschildy z herbami luterańskimi.

Do najstarszych dzieł średniowiecza [16]odkryjemy tam: rzeźbę –Piękna Madonna –z 1410-1430, Pietę, Święty Jerzy pokonuje smoka, Marię i Jana w kaplicy Jedenastu Tysięcy Dziewic, ołtarze Bractwa Kapłańskiego NMP, Świętą Jadwigę i Świętą Dorotę. Jedno z cennych dzieł to tryptyk z „Sądem Ostatecznym”- Hansa Merlinna – obecne jest to kopia.

Tryptyk -,,Sąd ostateczny" - Hansa Merllina 

Podziwiając perełki sztuki zatrzymajmy się na kilku.

Centrum to ołtarz główny [17] pochodzi z 1511-1517 i wykonany przez mistrza Michała z Augsburga. Ołtarz to poliptyk składający się z korpusu ustawionego na predelli, oraz trzech skrzydeł. Centralną częścią ołtarza jest scena koronacji Marii. I tak w szafie o wymiarach 489x390  zobaczymy na trójdzielnym tronie zasiadają ponadnaturalne postacie Chrystusa, Marii i Boga Ojca, zwróćmy uwagę na głowę Marii, gdzie ponad nią unoszą się anioły trzymające koronę, a nad nią wznosi się gołębica Ducha Świętego. 
Idąc dalej w bocznej kaplicy zobaczymy „Gotycką Piękną Madonnę”. 

Gotycka ,,Piękna Madonna'' - z około  1410- 1430 nieznanego artysty 

Znajduje się w kaplicy Świętej Anny. Niewątpliwie dla mieszkańców „Piękna Madonna”- odgrywa ważną rolę, to tam wierni zanoszą swoje prośby smutki…

Rzeźba wykonana jest z miękkiego piaskowca nieznanego artysty.

 Gdy już przywitamy madonnę popatrzmy na nią.  Rzeźba prezentuje czerwono złotą barokową szatę, niebieski płaszcz w złotym obszyciem złote loki włosów. W 1515-1520 zostały dodane blaszane ornamenty. Sztuka rzeźby ukazująca Marię z dzieciątkiem z XIV i XV nazwana jest „Piękną Madonną”- [18]co tworzy pars pro toto gotyku międzynarodowego. Genezę powstania rzeźby przypisuje się na 1410-1430. Tło posągu to gloria promienista i wieniec z róż ze wplecionymi medalionami ze scenami pasyjnymi.

I tak możemy wyróżnić sceny Ostatniej Wieczerzy, Modlitwa w ogrójcu, Biczowanie , Cierniem ukoronowanie…. Zwróćmy jeszcze uwagę na szczyt dachy szafy zobaczymy ta medalion przedstawiający Trójcę świętą i trzech mężczyzn siedzących na jednym tronie, a złączonych wspólnym nimbem, trzymających za ręce . Wpatrując się to odkryjemy u dołu po obu stronach wieńca różańca dwie grupy klęczących postaci to kościół jako lud Boży

Pokolenia przemijają, ale czas przesuwa się do przodu, gdzie rolę odgrywają zegary astronomiczne[19].

Zegar astronomiczny w Bazylice Mariackiej powstał w latach 1464-1470 wykonawcą był Hans Düringer z Torunia 

 Co zachwyca w filigramkowych kunsztem wykonana wskazówek i tarczy? Kiedyś zegary astronomiczne były bardzo modne, najbardziej znanym zegarem to znajduje się w Pradze Czeskiej. Gdański zegar w bazylice Mariackiej powstał 1464-1470. Wykonawcą był Hans Düringer z Torunia. Proces budowy poprzedzony był podpisaniem umowy 1 maja 1464 i wyceniony był na 300 marek i 6 guldenów węgierskich.

 Przyjrzyjmy się temu dziełu to zegar o wysokości 14 metrów. A składa się trzech kondygnacji to: kalendarium, planetarium i teatr figur i posiada 6 niezależnych mechanizmów.

 Jak pomorze to nie mogło zabraknąć odwołania do ludzi morza.

 W świątyni odnajdziemy kaplicę poświęconą ludziom morza, była to dawna kaplica Wszystkich Świętych [20] wcześniej znajdowała tam biblioteka kościelna do 1912 roku. Kaplica została ufundowana w 1980 przez Andrzeja Bohomolca – który przed wojną przepłynął jachtem ocean Atlantycki. W kaplicy zobaczymy figurę Matkę Bożą Królową Mórz i Oceanów. Znajdziemy też XVII wieczny barokowy portal który zdobi wejście do kaplicy. Pewnie pielgrzym znajdzie coś innego jeszcze w tej bazylice co wzbudzi podziw.

 Jacek Źróbek

tutaj zobaczysz zdjęcia (Link)

http://www.vertis.pl/albumy/jacekzr/gdansk-bazylika-mariacka

---

[1] Szlak pomorski

[2] Gdańsk zabytkowe miasto na Pomorzu

[3] Bazylika Mariacka – Konkatedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

[4] Od 1572-1945  kościół katolików i ewangelików

[5] 1346- początki kształtowania kościoła

[6] Styl budowli –gotyk ceglany

[7] Dzieła  średniowiecza  w bazylice : Piękna Madonna Gdańska, Pieta , ołarz koronacji Marii i inne

[8] Książe Świętopełek II Wielki

[9] Ludolf Kónig- mistrz krzyżacki

[10] Napis widniejący nad wejściem do zakrystii  mówiący o położeniu kamienia węgielnego 23marca 1343 roku

[11] Henryk Ungeradin –mistrz murarski

[12] Henryk Hetzel- konstruktor sklepień gwiaździstych sieciowych i kryształach

[13] Nabożeństwo protestanckie  - 1529 rok,piersze

[14] Patrycjat Gdański – mieszczaństwo

[15] List Johanna Sebastiana  Bacha  do przyjaciela Erdmanna 28 październik 1730 z prośbą aby mógł być kapelmistrzem  kościoła Mariackiego

[16] Dzieła średniowiecza : rzeźba Piękna Madonna , Pieta ,Święty Jerzy pokonuje smoka ,ołtarze Bractwa kapłańskiego NMP. Tryptyk z Sądem Ostatecznym  Hansa Merlinna

[17] Ołtarz główny – to koronacja Marii

[18] Piękna Madonna – rzeźba  gotycka  z 1410 -1430  przedstawia Maryję z dzieciątkiem w glorii

[19] Zegar astronomiczny w bazylice mariackiej  - wykonawca  Hans Düringer z Torunia powstanie 1464-1470

[20] Kaplica Wszystkich Świętych – obecnie  ludzi morza –ufundowana w 1980 przez Andrzeja Bohomolca

Na Szlaku Pomorskim Gdańsk w Styczniu

Na Szlaku Pomorskim

Gdańsk w Styczniu

Co można zobaczyć w Gdańsku[1] w styczniu  w okresie świątecznym i poświątecznym ?

Tym razem w podróż wybrałem się na szlak pomorski do miasta leżącego na północy w województwie pomorskim nad Bałtykiem przy ujściu rzeki Motławy do Wisły.

 Turystykę świąteczną[2] bo tak można nazwać podróżowanie w czasie okresu Bożonarodzeniowego. Z Katowic[3] wyruszyłem tradycyjnie już Czeskim Leo Expresem[4] w piątkową noc, aby rano dotrzeć do zimnego Gdańska. Pierwsze skierowane kroki doprowadziły mnie na starówkę[5], o budzącym się świcie dnia w czasie świątecznych chwil można jeszcze podziwiać potężną jaśniejącą blaskiem ledów choinkę[6] przy ratuszu.

 Tak rozpoczyna się krótka przygoda w styczniowy czas. Podziwiając zabytkową architekturę i wędrując ulicą Długą zmierzam do Bazyliki Mariackiej[7](zobacz też), aby zobaczyć pierwszą stajenkę znajduje się po prawej stronie od ołtarza .Przyglądając się żłóbkowi jest skromny figury są duże i stoją na słomie.

Co zobaczymy w przestrzeni publicznej Gdańska?[8] - to ozdoby świąteczne, nie mogło na Pomorzu zabraknąć symboli morza, i tak znajdziemy tam np.: oświetlony żuraw z prezentami.

Instytucje muzealne [9] proponują kilka ciekawych wystaw związanych z religijności społeczności Gdańskiej.

Idąc ulicą długą dotrzemy do Zielonej Bramy[10].

Zatrzymajmy się tam na chwilę, aby poznać dwie wystawy.

 Jedna dotyczyła protestanckiego Gdańska[11] w czasie 500-lecia wystąpienia Marcina Lutra. Spojrzenie na ekspozycję pokazuje jak rodził się protestantyzm w epoce nowożytnej.

 Druga wystawa to już odwołuje się do religijności osobistej[12] w Niderlandach.

Tytułem ekspozycji jest ukazanie sztuki dewocji osobistej - ,,Zamieszkać z Chrystusem i Marią. Sztuka dewocji osobistej w Niderlandach w - 1450-1590 roku”.

Ekspozycja przygotowana została z zebranych zbiorów Polskich. Przyjrzyjmy się tej ekspozycji. Wystawa ukazuje sztukę religijną późnośredniowieczną- niezależną od wpływów i kontroli kościoła. Sztuka ta jest odzwierciedleniem nurtu panującego jako ,,Devotio moderna” i jest oparta na życiu wspólnoty i pobożności pozaliturgicznej, indywidualnej i mistycznej.
 Na wystawie można zobaczyć dzieła cenionych mistrzów niderlandzkich gotyku i renesansu[13], a są to warsztaty:

 Albrechta Boutsa – znanego z legendy o świętej Marii Magdaleny, 
Joosa Van Cleve i Quentina Massyna, który ukazał modlitewniki iluminowane - zbiory pochodzące z bibliotek Czartoryskich[14] i Muzeum Narodowego w Krakowie.

Idźmy dalej w inne miejsce do Centrum Sztuki Współczesnej[15] tam zobaczymy i doznamy coś innego świeckich doznań – „Anomia w łaźni”.

Co to takiego –Anomia. 
Gdy sięgniemy do słownika Języka Polskiego[16], to odkryjemy i znajdziemy słowo „anomia”- wczytując się przeczytamy że jest to „ zjawisko społeczne polegające na rozpadzie powszechne przyjętych norm i więzi społecznych występujące w czasie wielkich kryzysów”. 
Czy takie doznania mogą być akceptowane, czy wspólnota to istota życia. Odpowiedz na tą grę zostawiam widzom.

 Gdy już zapoznamy się z sztuką muzealną.

Wyruszmy w poszukiwaniu świątecznej małej architektury podziwiając stajenki w kościołach. Wędrując po Polsce [17] w czasie okresu świątecznego próbuję poznawać bogactwo i tradycję w różnych regionach Polski jak powstają stajenki.

Co wyznacza trend i powstawanie żłóbków. Każdy z regionów Polski ma swoje ulubione stajenki, gdzie często mieszkańcy, udają się, aby kolędować. Bogactwo żłóbka wyznacza społeczeństwo. Przyglądając się stajenkom można wytyczyć regiony Polski, które to stajenki są bogate i ubogie.

 Z obserwacji - zachodnie regiony Polski prezentują swoje stajenki w bogactwie, a wschodnia część Polskiej ziemi swoje stajenki ma uboższe

i skromniejsze.

Gdzie zobaczymy niezwykłe szopki w Gdańsku?

Jak co roku Franciszkanie[18] przygotowują największą szopkę ruchomą w Trójmieście znajduje się ona w kościele pw. Świętej Trójcy w bocznej nawie.

Symboliką w części odwołuje się do Gdańska. Tak możemy zobaczyć tam motyw nabrzeża Motławy z Żurawiem, zauważymy też zabytkowe kamienice i kościoły między innymi: bazylikę Mariacką, ratusz główny, oraz współczesne stoczniowe dźwigi. Wśród zabytkowych makiet budynków poruszają się figury – które na przestrzeni czasu wpisały się Gdańsk. Więc zobaczymy między innymi: Świętego Wojciecha, Świętego Jacka Odrowąża, Daniela Gabriela Fahrenheita, Jana Heweliusza, czy Artura Schopenhauera. Na dziedzińcu kościoła Franciszkańskiego zobaczymy drewnianą szopkę żywą , gdzie obok figury dzieciątka Jezus pojawiają się żywe  zwierzęta. Gdy już choć chwilę po kolędujesz przy dzieciątku.

 Wyrusz w dalszą wędrówkę w poszukiwaniu małej dzieciny do kościoła pw. Zmartwychwstania Pańskiego w Strzyży[19] –tam zobaczysz żłób, też ze zwierzętami.

Ruchomą stajenkę odkryjemy też w Kościele Świętego Maksymiliana Kolbe[20] na Suchaninie i w Kościele Świętego Judy Tadeusza [21] na Łostowicach.

 Artystyczną perełkę możemy zobaczyć w Gdańsku Oliwie[22]. Kunszt wykonania stajenki jest w piasku[23].

Wykonywało ją 4 artystów z 90 ton piasku, symboliką odwołuje się do Gdańska. Czas szybko ucieka idąc już na dworzec autobusowy jeszcze chwilę oglądam architekturę miasta. Na dworcu już czekał autobus czeski do Katowic, a stewardessa z Pragi często zachęcała do pysznej kawy i dań.

Jacek Źróbek

zdjęcia zobacz tutaj

http://www.vertis.pl/albumy/jacekzr/na-szlaku-pomorskim-gdansk

kod do zdjęć

http://www.vertis.pl/albumy/jacekzr/na-szlaku-pomorskim-gdansk

kod do zdjęć kolaże 

http://www.vertis.pl/albumy/jacekzr/gdanskie-kolaze

Podróżnicy polecają sprawdzoną bazę noclegową

https://www.booking.com/s/11_6/jacekz97

---

[1] Gdańsk – miasto na prawach powiatu leżące na północy Polski w województwie Pomorskim  przy ujściu rzeki Motławy do Wisły w bliskości Bałtyku

[2] Turystyka  świąteczna w okresie Bożonarodzeniowym Nocleg Hotel ul Podgarbary 10 Gdańsk 80-827 cena 72zł

[3] Katowice – miasto wojewódzkie na Górnym Śląski 

[4] Leo Express- Czeska firma przewoźnicza - tania – 11-14 stycznia 2018 podróż na pomorze

[5][5] Starówka Gdańska

[6] Choinka przy ratuszu na ulicy Długiej

[7] Bazylika Mariacka konkatedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – potężny budynek z zegarem astronomicznym i Figurą Matki  Bożej Pomorza , w okresie świąt Bożego Narodzenia żłóbek znajduje się po prawej stronie ołtarza głównego w nawie

[8] Świąteczne  ulice Gdańska

[9] Instytucje muzealne

[10] Zielona Brama wodna  – jedna z kilku bram Gdańska najstarsza, ul Długi Targ 24

[11] Protestancki  Gdańsk – Wystawa  w rocznicę 500 lecia wystąpienia Marcina Lutra

[12] Religijność Osobista – wystawa -, Zamieszkać z Chrystusem i Marią . Sztuka dewocji osobistej w Niderlandach” wystawa potrwa do końca Lutego 2018

[13] Mistrzowie sztuki gotyku i renesansu : Albrecht  Boust, Joos Van Cleve i Quentin Massyna

[14] Biblioteka Czartoryska

[15] Centrum Sztuki Współczesnej - wystawa – i gra pt.:” Anomia w łaźni” Ul: Jaskółcza 1

[16] Słownik języka Polskiego

[17] Turystyka po Polsce

[18] Franciszkanie w Gdańsku – Kościół  Świętej Trójcy  -Największa stajenka ruchoma  w Trójmieście , oraz  żywa szopka na  dziedzicu

[19] Kościół pw. Zmartwychwstania Pańskiego , Strzyży- Szopka żywa

[20] Kościół świętego Maksymiliana Kolbe – Suchaninie – stajenka ruchoma

[21] Kościół Świętego Judy Tadeusza – Łostowice – stajenka ruchoma

[22] Gdańsk Oliwa – dzielnica Gdańska – około 20 minut drogi tramwajem  linii 26 ,12 z dworca kierunek Wrzeszcz bilet tramwajowy to 3,20 zł

[23] Stajenka  Piaskowa – Gdańsk Oliwa  w parku Oliwskim ciekawa iluminacja świąteczna